ANDRZEJ STRUMIŁŁO - Biografia

Urodził się 23 X 1927 r. w Wilnie jako pierworodny syn Rafała Strumiłły-Pietraszkiewicza (22 X 1899 Lachawszczyzna, wieś na Białorusi - 20 XII 1945 Komi, Rosja), technika Wileńskiej Dyrekcji Poczty i Telegrafów, i Kazimiery (27 II 1906 Cejkinie, pow. święcianki, Litwa - 22 XI 1983 Łódź), córki Michała Jurszana i Heleny. (Ślub rodziców odbył się 9 XI 1926 r. w Nowych Świecianach). Korzenie rodu Strumiłłów-Pietraszkiewiczów i dowody jego szlachectwa (pieczętowali się h. Nałęcz) sięgają Mińszczyzny pol. XVI w.

Dzieciństwo „pogodne i piękne” spędził na ziemi mińskiej. Naukę rozpoczął w szkole powszechnej w Świecianach, następnie uczył się w białoruskich szkołach średnich w Lidzie i Nowojelni, gdzie przebywał u dziadków (1939-1941), oraz w szkole nauczycielskiej w Nowogródku (przez parę miesiecy1941/1942). W l. 1943-1944 pracował jako robotnik i kreślarz na kolei w Nowojelni, następnie w biurze technicznym kolei w Brześciu Litewskim. W 1944 r. ponownie przebywał w Nowogródku, gdzie kontynuował naukę w rosyjskiej szkole średniej. Wiosną 1945г. przybył transportem do Lublina wraz z matką i dwiema siostrami: Lucyną Teresą (18 V1930 Nowe Święciany - 5 XII 2010 Łódź) i Izabellą (ur. 9 VI 1932 Nowe Święciany). Następnie rodzina przeniosła się do Łodzi. Tam, po zdaniu egzaminów, jesienią podjął studia w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (powołana została przez MKiS 11 X 1945 r.), w zakresie malarstwa dekoracyjnego i grafiki użytkowej, pod kier. Władysława Strzemińskiego, który - jak napisał - „otworzył moje oczy na świat widzialny” i u kresu życia wyznał: Nie spotkałem na swojej drodze człowieka, który byłby bardziej charyzmatyczny, bardziej przekonany o swojej słuszności, bardziej logiczny w swoim wywodzie i bardziej współczesny w swoim myśleniu”. Jednocześnie zapisał się na Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Łódzkiego (studiów uniwersyteckich nie kontynuował). Po zmianie struktury WSSP w 1947 r. przeniósł się do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Należał (m.in. z Andrzejem Wróblewskim i Andrzejem Wajdą) do Grupy Samokształceniowej Związku Akademickiej Młodzieży Polskiej (zawiązała się w studenckim środowisku akademickim ASP w październiku 1948 r.), która odegrała ważną rolę w historii polskiej sztuki w pierwszych latach po II wojnie światowej. „Grupa powstała z buntu, wobec kapistowskiego programu nauczania, w szybkim czasie jednak, przyjmując niektóre hasła polityki kulturalnej, usiłowała swoja twórczość podporządkować zasadom realizmu socjalistycznego. Mimo słownych deklaracji (szczególnie Wróblewskiego), jej członkowie nie przyjęli nigdy doktrynerskiego naturalizmu. Wykazując dużą aktywność Grupa organizowała prywatne spotkania dyskusyjne i pokazy w pracowniach ASP”.

Dyplom mgr. sztuki otrzymał w 1950 r. Był asystentem prof. Eugeniusza Eibischa na tej uczelni w l. 1949-1951, następnie asystentem prof. prof. Tadeusza Grygiela i Adama Rychtarskiego w Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi (1952-1953). Okres 1953-1956 spędził wraz z żona i dwójką dzieci w mazurskiej wsi Krzyże n. Jez. Nidzkim w Puszczy Piskiej.

W październiku 1956 r. zamieszkał na Starym Mieście w Warszawie (do 1976; następny adres warszawski to mieszkanie w kamienicy przy pl. Unii Lubelskiej, do 1986 r.). W tych latach rozpoczął współpracę z Polską Izbą Handlu Zagranicznego (projektował pawilony wystawiennicze), co umożliwiało wyjazdy za granicę; zwiedził wówczas, m.in.: Pekin (1962), Moskwę (1959), New Delhi (1959), Saloniki (1960), Zagrzeb (1963), Damaszek (1964), Antwerpię (1967), Pragę (1967). Projektował w l. 1970-1980 polskie pawilony przemysłu ciężkiego na Międzynarodowych Targach Poznańskich. Jednocześnie zajmował się różnymi dziedzinami sztuki użytkowej, m.in. scenografią oraz ilustrowaniem i projektowaniem książek. Odbył wiele podróży zarówno służbowych, jak i w ramach wymiany kulturalnej: Rumunia (1953), republiki dalekowschodnie ZSRR (1953, 1957, 1968, 1971, 1972, 1974, 1978, 1979), Chiny (1954 i 1961), NRD (1956), Włochy (1957, 1972, 1973), Indie (1959, 1970 i 1972), Jugosławia (1962), Syria (1964), Turcja (1965), Belgia (1967), Mongolia (1967, 1973, 1974), Francja (1968, 1977), Wietnam (1969, 1970, 1978), Wielka Brytania (1971), Nepal (1974 i 1980), Szwecja (1977), Japonia i Tajlandia (1978).

Podczas tych wyjazdów tworzył cykle rysunków i fotografii oraz gromadził dzieła sztuki i przedmioty kultury materialnej Dalekiego i Środkowego Wschodu (znaczna ich cześć trafiła do zbiorów Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie oraz Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie, w którym był członkiem rady naukowej w l. 1960-1970).

Często od końca lat pięćdziesiątych XX w. przebywał we wsi Niedźwiedzi Róg nad jez. Śniardwy, w której, w l. siedemdziesiątych wybudował dom. Angażował się w działania na rzecz ochrony przyrody Mazur (w l. 1978-1982 był przewodniczącym społecznej rady Mazurskiego Parku Krajobrazowego). Problematyką ochrony krajobrazu kulturowego i przyrodniczego Mazur interesował się stale (utrzymując w ostatnich dziesięcioleciach XX i XXI w. kontakty m.in. z Muzeum Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Praniu i  Stowarzyszeniem na rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba” w Kadzidłowie). W październiku 1962г. Wydział IX Departamentu II MSW próbował wykorzystać A.S. jako kontakt poufny w sprawie operacyjnego sprawdzenia krypt. „Dur” [przedstawiciel francuskich linii lotniczych (w Warszawie. Zaprzestano prób „z uwagi na brak dotarcia [Andrzeja Strumiłły] do rozpracowywanego figuranta”.

Od drugiej pot. lat siedemdziesiątych coraz częściej przebywał na Suwalszczyźnie. W 1977 r. wraz z rzeźbiarzem Janem Bohdanem Chmielewskim (1927-2014) zainicjował doroczne międzynarodowe spotkania artystów, naukowców, ekologów, pracowników kultury pt. „Sztuka i środowisko” (od 1986 - „Kultura i Środowisko”); pełnił funkcję komisarza. Te interdyscyplinarne spotkania, pionierskie w kraju, organizowane były (do 1994) pod patronatem wojewody suwalskiego w zespole poklasztornym w Wigrach.

W l. 1977-1980 był prof. kontraktowym ASP w Krakowie. Od IX 1982 do IX 1984 r. przebywał w Nowym Jorku, gazie kierował pracownią graficzną (Graphic Presentation Unit) przy Sekretariacie Generalnym Organizacji Narodów Zjednoczonych. W tym czasie nadsyłał korespondencie do tygodnika suwalsko-mazurskiego „Krajobrazy”. Po powrocie w 1985 r. zamieszkał w Maćkowej Rudzie n. Czarną Hańczą w gm. Krasnopol (zrezygnował z wcześniejszych planów pozyskania posesji w Suwałkach przy ul. T. Kościuszki 7), gdzie rozbudował zaniedbane siedlisko, prowadził gospodarkę rolną, posadził las i kilkaset tysięcy drzew, często egzotycznych. Wiele uwagi poświęcał swojej pasji - hodowli koni czystej krwi arabskiej. Dom w Maćkowej Rudzie uczynił miejscem niezliczonych spotkań artystów krajowych i zagranicznych, animatorów kultury, polityków i działaczy społecznych, duchownych, grup młodzieży i zespołów artystycznych. W posiadłości wybudował galerię, w której organizował wernisaże wystaw i inne zdarzenia artystyczne. Przez parę lat odbywały się w niej także otwarte spotkania z muzykami (w ramach Letniej Filharmonii AUKSO), wzbogacane m.in. koncertami. Należał do ogólnopolskich gremiów, m.in. Rady Kultury i Sztuki przy Ministrze Kultury i Sztuki, zarządu Fundacji Kultury Polskiej, Kapituły Złotego Berła Kultury Polskiej, rady artystycznej ZPAF-u. Miał wiele wystaw indywidualnych (malarstwa, rysunku, fotografii i ilustracji) w kraju i za granica. Jednocześnie uczestniczył w życiu kulturalnym i społecznym Suwałk oraz regionu. Udzielał się w radach naukowych i programowych wielu wojewódzkich oraz miejskich instytucji i organizacji (m.in. Wigierskiego Parku Krajobrazowego, od 1989 - Narodowego, Wojewódzkiej Rady Ochrony Przyrody, rady Muzeum Podlaskiego w Białymstoku). W 1985 r. Otrzymał nagrodę „Za odwagę w myśleniu i działaniu” im. Ignacego Prądzyńskiego, przyznawaną przez tygodnik „Krajobrazy”. Wykładał na filii Akademii Teologii Katolickiej w Suwałkach (1986-1987), we Wszechnicy Mazurskiej w Olecku i na Politechnice Białostockiej (od l. dziewięćdziesiątych XX w. do 2008 r.). Opracował koncepcje wydawnicze, dokonał wyboru fotografii i tekstów oraz zaprojektował graficznie pierwsze albumy o przyrodzie i kulturze Polski północno-wschodniej: Mazurski Park Krajobrazowy (1985), Suwalski Park Krajobrazowy (1986) i Wigierski Park Krajobrazowy (1988). Współpracował w szerokim zakresie z suwalskim Biurem Wystaw Artystycznych przez cały okres jego funkcjonowania w l. 1977-1994 (od ekspozycji grafiki, ilustracji książkowej i rysunku A.S. placówka rozpoczęła działalność). Projektował i miał wystawy własne w Muzeum Okręgowym w Suwałkach (m.in. Malarstwo i grafika lamajska. Paty z Orisy - ze zbiorów Andrzeja Strumiłły, 1985). Przyczynił się (wraz z Bronisławem Geremkiem i Andrzejem Wajdą) do powstania regionalnego Radia 5 z siedzibą w Suwałkach, które nadaje program w północno-wschodniej Polsce od 1 III 1991 r. Pozostawał w bliskich relacjach z Ośrodkiem „Pogranicze - sztuk, kultur, narodów” i Fundacją Pogranicze w Sejnach (od pocz. ich działalności w 1992 r.), propagując idee współistnienia narodów i kultur. Zainicjował na przełomie l. osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w. odbudowę sejneńskiej Białej Synagogi, w której Ośrodek „Pogranicze” prowadzi różne formy pracy artystycznej. Utrzymywał ścisłe kontakty z Wigierskim Parkiem Narodowym i Lasami Państwowymi, poświęcając wiele uwagi ochronie przyrody i ekologii. Stale zajmował się twórczością malarską, grafiką, projektowaniem publikacji albumowych.

W l. 1997-2001 był kuratorem międzynarodowych plenerów rzeźbiarskich „Integrart”, które odbywały się w Maćkowej Rudzie i Ośrodku Edukacji Środowiskowej WPN nad Zatoką Słupiańską. Uczestniczył w powstaniu w Suwałkach galerii, której zadaniem byłoby upowszechnianie sztuki współczesnej. Rozpoczęła ona działalność w grudniu 2008 r., w strukturze Muzeum Okręgowego, pn. Centrum Sztuki Współczesnej Galeria Andrzeja Strumiłły. W galerii tej, która działała do 1 V 2020 r., zorganizowano 68 ekspozycji (ponad 180 artystów), wielokrotnie prezentowano twórczość jej patrona (i jego kolekcji sztuki azjatyckiej). Rok 2017 decyzja Sejmiku Województwa Podlaskiego z 30 XI 2016 ustanowiono Rokiem Andrzeja Strumiłły w woj. podlaskim, celem „uczczenia jubileuszu 90. Urodzin tego wybitnego, wszechstronnego artysty” oraz „uhonorowania jego zasług dla kultury narodowej”. Obchody, które samorząd woj. podlaskiego współorganizował z samorządem suwalskim, zainaugurowano 27 lutego uroczystościami w Operze i Filharmonii Podlaskiej w Białymstoku, zakończono zaś również w tym mieście, w Muzeum Podlaskim 30 października otwarciem wystawy pt. Andrzej Strumiłło. Malarstwo i rysunek. Dziennik A4. W Suwałkach Rok Andrzeja Strumiłły rozpoczął się 4 IV 2017 r. koncertem Suwalskiej Orkiestry Kameralnej w Suwalskim Ośrodku Kultury, zaś kulminacją wielu wystaw twórczości i spotkań z artystą w mieście i na Suwalszczyźnie był benefis, który odbył się 21 października w SOK-u z udziałem Orkiestry Klezmerskiej Teatru Sejneńskiego i muzyków klasycznych. Przez włodarzy miasta twórca został uhonorowany specjalną Włócznią Jaćwingów z diamentem (4 VIII 2017) za „całokształt twórczości”, zaś przez kapitułę konkursu Radia 5 – tytułem Suwalczanina Roku 2016 (1 IX 2017). Za twórczość artystyczną i działalność społeczną otrzymał wiele nagród państwowych, m.in.: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Oficerski i Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1999), Złoty Krzyż Zasługi, nagrodę Ministra Kultury i Sztuki (dwukrotnie) i Ministra Spraw Zagranicznych (1987). Został odznaczony złotym medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (7 IX 2005) w dziedzinie sztuki wizualne i plastyczne. Posiadał tytuł „Zasłużony dla Miasta Suwałk” (2002) przyznany „w dowód najwyższego uznania dla twórczych i popularyzatorskich dokonań oraz udziału w życiu kulturalnym Suwałk”. W styczniu 2004 r. otrzymał honorową nagrodę Złotych Kluczy „Kuriera Porannego” jako wyraz uznania czytelników za obywatelską postawę i wieloletnią bezinteresowną pracę dla regionu i kraju. W 2009 r. został Honorowym Ambasadorem Kultury Podlasia. Należał do Związku Polskich Artystów Plastyków (od 1952) i Związku Polskich Artystów Fotografików (od 1978).

W 1947 r. ożenił się z Irena Danutą Miller (1925 Lwów – 2011 Maćkowa Ruda), absolwentka ASP w Krakowie, malarka, z którą miał dwoje dzieci: Rafała (ur. 1952 Łódź; absolwent ASP w Krakowie, artysta grafik, rzeźbiarz) oraz Annę (1953 Łódź; ukończyła ASP w Warszawie, w l. 1985-2012 mieszkała w Stanach Zjednoczonych, gdzie m.in, uczyła plastyki wg autorskiego programu; zajmuje się fotografią i tkaniną artystyczną). Drugi raz ożenił się (ślub 16 III 2012) z. Edyta Wittchen (ur. 1962), właścicielką wydawnictwa i galerii, z którą w 1. 2012-2016 mieszkał w Warszawie (rozwód 2016). Powrócił do Maćkowej Rudy. Artystycznie aktywny był do ostatnich dni. Zmarł w suwalskim szpitalu 9 IV 2020 r. Msza pogrzebowa została odprawiona 15 IV 2020 r. w kościele par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Wigrach; urnę z prochami złożono na cmentarzu par. w Magdalenowie. Z powodu pandemii koronawirusa w ostatniej drodze towarzyszyli zmarłemu jedynie najbliżsi, delegacja władz Suwałk i nieliczni przedstawiciele suwalskich instytucji kultury: Nie wystąpiła, jak tego pragnął, Orkiestra Klezmerska Teatru Sejnieńskiego; w imieniu zespołu na trąbce zagrał Kacper Szroeder. A.S. pozostawił ogromny i różnorodny dorobek artystyczny.

 Pracował w wielu technikach. W czasie studiów i zaraz po ich ukończeniu podejmował w malarstwie tematykę typową dla okresu socrealizmu. Jest autorem m.in. obrazu pt. Nasza ziemia (1953-1954, wł. Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze), który należy do standardowych dzieł socrealistycznych obok prac Matka Koreanka Wojciecha Fangora i Podaj cegłę Aleksandra Kobzdeja. Płotno powstało na Mazurach, we wsi Krzyże n. Jez. Nidzkim i tematem nawiguje do wydarzeń ze współczesnej historii Polski - przesiedlenia Polaków z Kresów Wschodnich na Ziemie Odzyskane. Obraz był wielokrotnie pokazywany, po raz pierwszy na IV Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w warszawskiej „Zachecie” w 1954 r. Z tego okresu pochodzi tez inny znany obraz pt. Za prawo do pracy (1952), za który otrzymał trzecią nagrodę podczas III Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki (27 X1 1952 - 12 II 1953). W 1955 r. artysta uczestniczył w słynnej i przełomowej w historii polskiego malarstwa współczesnego Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki „Przeciwko wojnie, przeciwko faszyzmowi” w warszawskim Arsenale (autor otrzymał za Portret podwójny nagrodę). Na późniejszą bogatą twórczość miały wpływ doświadczenia z wielokrotnych podróży po krajach Azji i Europy oraz do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, rysunki i fotografie zatytułowane: Chiny (1954 i 1961), Daleki Wschód, ZSRR (1958), Indie (1959, 1970, 1972), Mongolia (1967), Wietnam (1969, 1970, 1978), Nepal (1974, 1980), Japonia i Tajlandia (1978). Szczególne znaczenie przypisywał wizycie w Chinach w 1954 r., podczas której - jak napisał po latach - „uczyłem się bardzo wielu rzeczy, które potem miały istotne znaczenie w budowaniu modelu mojego życia i światopoglądu. Tam dowiedziałem się wiele o doktrynie jin - jang, o pierwiastkach męskich i żeńskich, o jedności bieli i czerni, nocy i dnia, dobra i zła, o jedności życia i śmierci, o wzajemnych relacjach rzeczy małych, najwyższych i ostatecznych”. W czasie podnóży wykonywał setki rysunków reportażowych, robił zdjęcia i zbierał przedmioty do własnej kolekcji sztuki azjatyckiej. W l. osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w. namalował obrazy olejne, którym nadal tytuły: Okna, Exit, Mandale, Ulice Noego Jorku. W większości płótna te oraz zdjęcia pokazane zostały po raz pierwszy w 1993 r. na wystawie pt. City 1983-1993 w Muzeum Sztuki w Łodzi. Ważne w twórczości okazały się, powstałe już w Maćkowej Rudzie, prace malarskie zatytułowane: Stosy (1987) oraz Psalmy (1988, osiemnaście obrazów o wymiarach 120×180 cm, których premierowa wystawa odbyła się w Białej Synagodze w Sejnach) i Apokalipsa (1993, dwanaście obrazów o wymiarach 120×200 cm; premierowa wystawa we wrześniu 1993 r. w Państwowej Galerii Sztuki Współczesnej we Włocławku). Te dwa biblijne cykle, inspirowane przekł. Czesława Miłosza, wielokrotnie były pokazywane w kraju i za granica. W l. 2013-2017 namalował dwadzieścia wielkoformatowych obrazów pod wspólnym tytułem Lot (pokazał je 25 VI 2017 w sejneńskiej Białej Synagodze), Przez cały czas artysta uprawiał rysunek, m.in. tuszem: Kamienie (1987) oraz Ołtarze (1990) i Kule (1990), w późnych latach - Tors (2007). Ta twórczość malarska i rysunkowa ma charakter poetycko-metaforyczny, ukształtowany przede wszystkim pod wpływem kultury Wschodu chrześcijańskiej tradycji, jak też natury.

Ważne miejsce w twórczości artysty zajmowała fotografia, która pasjonował się od 1945 r.; od 1958 miał liczne wystawy fotograficzne w Polsce i na świecie. Fotografie zamieszczał w czasopismach, m.in. w „Projekcie”, „Sztuce”, „Fotografii”, „Kontynentach”. Podczas pobytu w Nowym Jorku wykonał 11 tys. zdjęć (m.in. pod tytułami: Samochody, Sztuczna kobieta, Detal). Swoje prace (malarskie, rysunkowe, fotograficzne, scenograficzne itp.) zaprezentował na ponad 120 wystawach w kraju i wielu państwach świata oraz w ponad 150 publikacjach (albumach, katalogach, informatorach itp.) Uczestniczył także w wielu ekspozycjach zbiorowych (w tym reprezentujących sztukę polską za granicą), m.in.: w Nowym Jorku, Hawanie, Bielefeld, Edynburgu, Lizbonie, Madrycie, Rzymie, Genui, Lyonie, Düsseldorfie, Hanowerze, Münster, Leverkusen. Brał udział w prestiżowych międzynarodowych prezentacjach sztuki współczesnej: Biennale w São Paulo (1969) i Biennale w Wenecji (1972). Wydaje się trafna opinia historyka sztuki Janusza Boguckiego, sformułowana już u progu I. osiemdziesiątych XX w., że „posługując się z taką samą naturalnością reportażowym rysunkiem czy zdjęciem, jak obrazowaniem metaforycznym, opartym na elementach abstrakcji i surrealizmu - Strumiłło jest postacią niełatwą do opisania syntetycznego i prawdopodobnie nie jakiś jeden z wątków jego działania, ale właśnie ich osobliwy splot określa charakter tej niebanalnej osobowości”. Stąd też niejako potwierdza późniejszą wypowiedź krytyka sztuki D. Wróblewskiej: „[Andrzej Strumiłło], studiując jeszcze w Łodzi był uczniem Władysława Strzemińskiego i w jakiejś mierze dziedzicem awangardy. Znakowanie geometryczne, podane zwykle w układach dynamicznych, miało u niego zawsze sąsiedztwo figur. Później, w Krakowie, dotknął go modernizm literacko-plastyczny, który nasycił jego język grą symboli i płynnością linii. Do tego doszła jeszcze bliskość sztuki Wschodu. W sumie w jego pracach prostota i komplikacja, zwięzłość i obfitość, opis i metafora sąsiadowały i przenikały siebie wzajem”. „Drobnym epizodem” nazwał swoja współprace z teatrami, najbardziej intensywną w l. sześćdziesiątych XX w., kiedy projektował scenografie i kostiumy do spektakli, m.in. Teatru TV, STS-u, Teatru Ateneum, Teatru Żydowskiego; w l. późniejszych – dla Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku (1998, 2006), a także dla Litewskiej Opery Narodowej (2007). Sporadycznie projektował plakaty, najczęściej dotyczące wydarzeń, wystaw i pokazów własnych. Ma w swoim dorobku także rzeźby (w bazalcie i granicie), które tworzył przede wszystkim po dwutysięcznym roku. Jest autorem pierwotnego założenia pomnika w Gibach (1987), upamiętniającego ofiary obławy augustowskiej. Ważną dziedziną twórczości okazało się ilustratorstwo i sztuka książki (zaprojektował ponad 200 pozycji), która zajmował się przez cały czas od l. pięćdziesiątych XX w. Pierwsze ilustratorskie prace wykonał do powieści młodzieżowej Marii Janiny Majewskiej Przygody Li Ta Hai (Warszawa 1956). W następnych latach ilustrował m.in. utwory H.Ch. Andersena, J. Verne’a, A. Czechowa, J. Conrada, K.I. Gałczyńskiego (Kronika olsztyńska, wyd. 3 1988), M. Norton, M. Buczkówny i W. Żukrowskiego (wydawane głównie przez. Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Spółdzielnię Wydawniczą „Czytelnik” i Państwowy Instytut Wydawniczy) oraz przekł. z literatury krajów Azji i wschodnich republik ZSRR (m.in. seria „Poezja Narodów Związku Radzieckiego” w Wydawnictwie Łódzkim, 1984-1989). Nagrodzony w tej dziedzinie, m.in. brązowym medalem na Międzynarodowej Wystawie Książki w Moskwie w 1965, Grand Prix na Biennale Ilustracji w Bratysławie w 1971. W 1988 r. wykonał drzeworyty do tomu Odwitania z Suwalszczyzną Leszka Aleksandra Moczulskiego (1989) oraz rysunki do wierszy Eugeniusza Kurzawy Konieczność i nietrwałość (1995). Zaprojektował publikacje albumowe, m.in.: Nepal (1987), [X Dziesięć lat] Wigierskiego Parku Narodowego (1999), Wiktora Wołkowa: Biebrza (1997), Krzyż (1999, Nagroda Wydawców Katolickich Feniks 2000), Słońce (2001), Podlasie, Supraśl, Puszcza (2005), Romana Rogozińskiego Barć (2015), a także: Konie Janowa (2004), Araby: dzieci wiatru (2007). Artysta przez kilka lat pracował nad Księgą Wielkiego Księstwa Litewskiego, której był pomysłodawcą wraz z Czesławem Miłoszem i Tomasem Venclovą.

Publikacja ta została wydana w 2009 r. przez Fundację Pogranicze w Sejnach, w jęz.: białoruskim, litewskim, polskim i angielskim; uważał ja za bardzo ważną w swoim dorobku („Genetycznie tkwię gdzieś na obszarach Wielkiego Księstwa Litewskiego. […] To jest dla mnie bardzo ważny punkt w życiorysie, który jest początkiem, środkiem, a może i końcem mego życia, czyli sumą wszystkiego. […] Należę do kultury polskiej, posługuję się językiem polskim, ale bardzo lubię melodykę języka białoruskiego i litewskiego, mam wielu przyjaciół po tamtej stronie granicy. Ta granica jest dla mnie bolesna. Urodziłem się w Wilnie, wychowałem na ziemi wileńskiej i nowogródzkiej”). Opracował trzy bibliofilskie teki (2011) zawierające faksymilowe reprodukcje 12 rysunków do Wierszy ostatnich Czesława Miłosza oraz reprodukcje obrazów pt. Psalmy i Apokalipsa. Niezwykle w dokonania edytorskie okazały się lata ostatnie 2017-2019, w których oprac. albumy: Dom = Home: Maćkowa Ruda (2017), Tajga: niedźwiedzim tropem: refleksje i fotografie (2017), Manhattan (2017), Koń = Horse (2018), Azja: sacrum = Asia: sacrum (2019). Opublikował siedem zbiorów wierszy, które nazywał „notatkami poetyckimi”: moje: słowa obrazy 1947-1967 (Kraków 1970), jak (Kraków 1983), Ja: poezje wybrane (Łomża 2010), Ja 2: słowo, obraz 2009, 2010 (Suwałki 2011), Sto: wiersze, rysunki (Suwałki 2016); 69 (Maćkowa Ruda 2019; za ten tom otrzymał pośmiertnie Orfeusza Honorowego, którego przyznało [23 IV 2020] jury dziewiątej edycji ogólnopolskiej Nagrody Poetyckiej im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego ORFEUSZ) oraz Powidoki: wiersze i zapiski z lat 1947-2019 (Kraków 2020). Większość z tych książek zawiera bogaty materiał rysunkowy i zdjęciowy. W 2008 r. ukazała się w Oficynie Wydawniczej „Stopka” w Łomży książka Factum Est - obszerny wybór z dzienników i ilustracji z l. 1978-2006. W 2010 r. opublikował Rysunki z Krzyży 1953-1956: kolekcja Muzeum K.I. Gałczyńskiego w Praniu. Obszerne fragmenty wszystkich uprawianych przez siebie dziedzin sztuki zaprezentował w albumie pt. Summa, swoistym kompendium wiedzy o życiu i twórczości, który ukazał się w 2011 r. staraniem suwalskiego Stowarzyszenia Inicjatyw Społeczno-Kulturalnych „Nad Czarną Hańczą”. W 2001 nagrał dla suwalskiego Radia 5 kilkanaście godzin rozmów z Piotrem Bajerem pt. Wspomnienia z życia (częściowo opublikowanych w książce Fragmenty, 2013). „Północny wschód. Obszar morenowych wzniesień, kilometry nieba i ściana lasu. Bliżej ruchliwa rzeka, granitowe masywy i ptasia muzyka. Siedlisko na skłonie. Miejsce skomponowane. Maćkowa Ruda. Częścią tego pejzażu jest Andrzej Strumiłło. Był nią zawsze, także zanim tu nastał. Należał do niego z przeczucia genu, wielorako. Podobnie nurt jego sztuki, tak jak tutejsze wody, rozdziela się na osobne strugi. Każda płynie po swojemu, ale jest siostrzana innym. Tworzą całość. I tak najlepiej je przyjmować, właśnie w całości. Sumując. Źródła tego rozwidlenia twórczego są dwa: ciekawość bytu w jego pełni i szczególe, gorączka ręki w ich oddawaniu” (Danuta Wróblewska).

Źródła i literatura: Kopie dokumentów dotyczących Andrzeja Strumiłły w zbiorach Archiwum Parostkowego w Suwałkach; IPN BU 002 082/75, 002 086/1164/Jachet, 01 434/445/Jachet; Andrzej Strumiłło: wystawa prac: [katalog], Warszava (Zachçta) 1976;        J. Bogucki, Sztuka Polski Ludowej, Warszawa 1983, s. 58-63, 79-81, 240-241; Polskie życie artystyczne w latach 1944-1960, t. 1, 1944-1947, red. nacz. A. Wierzbicka, Warszawa 2012,    s. 215; A. Wojeiechowski, Młode malarstwo polskie 1944-1974, Wrocław 1975; B. Stokłosa, Grupa Samokształceniowa Związku Akademickiej Młodziery Polskiej, [w;] Polskie życie artystyczne w latach 1945-1960: grupy artystyczne, galerie, salony, kluby, stowarzyszenia twórcze, naukowe oraz instytucje badań nad sztuką, szkolnictwo, mecenat państwowy, społeczne instytucje opieki nad sztuką, muzealnictwo, architektura, wzornictwo przemysłowe, czasopiśmiennictwo, pr. 2b. pod red. A. Wojciechowskiego, Wrocław 1992, 5. 31-33; Wietnamski reportaż Andrzeja Strumiłły, „Przegląd artystyczny” 1970 nr 1; Z. Cegiełko, Tu, a nie gdzie indziej, „Krajobrazy” 1985 nr 51/52, s. 6-7; L. Chalecka-Połocka, Oddychać przestrzenią, „Gaz. Wspólezesna” 1988 nr 123; U. Czartoryska, Spotkania fotografii z plastyką, „Fotografia” 1960 nr 4; B. Czeszko, Przedmiot zrobiony przez Andrzeja Strumiłłę, „Nowe Książki” 1971 nr 5; A. Giełdoń-Paszek, Motywy i wątki w twórczości plastycznej Andrzeja Strumiłły w oparciu o obraz i słowo poetyckie: próba monografii (1948-1986), pr. dypl., Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, 1986, maszyn.; M. Wiśniewski, Maćkowa Ruda, [w;] Polska: dwory, dworki, pałace: dwory i dworki = Poland: manors & country houses, zdj.L. Pękalski, M. Wiśniewski, teksty H. Puchalska [i in.], Warszawa 1995; W drodze: 1927-2917: 2017 rokiem twórczości Andrzeja Strumiłły w województwie podlaskim, tekst S. Kurak, M. Starczewski, Suwałki 2018; J.M. Jackowski, Kim jest Andrzej Strumiłło, „Fotografia” 1988 nr 2; T. Kubaszewski, Najważniejsze w moim życiu, „Kur. Poranny” 2004 nr 37; L. Kurzawa, E. Kurzawa, Ogród sztuk, Zielona Góra 2000; E. Kurzawa, A. Strumiłło, Wigry: kultura i środowisko: spotkania 1977-1990, Warszawa 1991; W. Skrodzki, Widzieć niewidzialne, „Literatura” 1974 nr 28

Wywiady: Idę przez pola grawitacji, rozm. przepr. D. Wróblewska, „Literatura” 1973 nr 10; Nie mam konia i stepu, rozm. przepr. D. Wróblewska, „Kultura” 1978 z 26 listopada; O Azji i innych pasjach Andrzeja Strumiłły, rozm, przepr. Z, Halka, „Radar” 1979 nr 11; 4S: Andrzej Strumiłło: A-4, dziennik rysowany: 02.02.1998-28.02.1998, Warszawa 1998; Środek świata jest wszędzie, a granice nigdzie, rozm. przepr. J. Kaminski, [w: ] A Strumillo, Metafizyka prowincji, Białystok 2001, s, 135-144; Profesor, z A. Strumiłłą, mieszkańcem Maćkowej Rudy, artystą plastykiem - malarzem, grafikiem, rzeźbiarzem, członkiem Rady Wigierskiego Parku Narodowego rozm. M, Ambrosiewiez, „Wigry” 2003 nr 4; Jeszcze bym sobie pożył, rozm. przepr. J. Dąbrowska, „Tyg. Powszechny” 2017 nr 36.

Publikacje autorskie: Dom = Home: terra Sudinorum: Maćkowa Ruda, tł. na jęz. ang. Z. Dudek, Suwałki-Maćkowa Ruda 2017; Factum est: dzienniki 1978-2006, Łomża 2008; Fragmenty, Suwalki 2013; Ilustracje = Illustrations, Gdynia 2018; Podlasie - duchowa ojczyzna, Gaz. Wyborcza” 2010 nr 264 (dod. „Gaz. Wyborcza, Białystok”; Summa, Suwałki 2011.

Zbigniew Fałtynowicz